Mỗi độ Tết đến xuân về, trong ký ức người Việt, hình ảnh cây nêu ngày Tết cao vút giữa sân nhà trở thành biểu tượng quen thuộc, gợi nhớ đến những giá trị văn hóa và phong tục cổ truyền. Dựng cây nêu vào dịp Tết không chỉ là hành động mang tính tâm linh, mà còn thể hiện niềm mong cầu một năm mới bình an, may mắn, và sự che chở của tổ tiên.
1. Nguồn gốc và ý nghĩa của cây nêu ngày Tết
Theo truyền thuyết dân gian Việt Nam, sự tích cây nêu ngày Tết nhằm xua đuổi quỷ dữ. Câu chuyện kể rằng Phật đã giúp loài người đánh bại quỷ bằng cách dùng phép để cho bóng của chiếc áo cà sa treo trên cây nêu phủ kín mặt đất, khiến quỷ không còn đất sống và phải rút lui ra biển Đông. Tuy nhiên, quỷ được phép trở về thăm tổ tiên vào dịp Tết và để tránh quấy nhiễu, con người dựng cây nêu với những vật phẩm xua đuổi quỷ.
Cây nêu không chỉ biểu tượng cho sự bảo vệ khỏi tà ma mà còn là dấu hiệu báo hiệu bắt đầu của ngày Tết. Ý nghĩa cây nêu ngày Tết được dựng lên với mục đích cầu mong một năm mới bình an, may mắn và thịnh vượng, cây nêu mang theo ý nghĩa tâm linh và truyền thống quan trọng trong văn hóa dân gian Việt Nam. Dù phong tục này dần mai một, cây nêu vẫn giữ vai trò tượng trưng cho sự kết nối với tổ tiên và những giá trị tinh thần của người Việt.
2. Cấu tạo và cách dựng cây nêu truyền thống
Cây cây nêu ngày Tết là một phần quan trọng trong phong tục Tết Nguyên Đán của người Việt, được dựng trước sân nhà để xua đuổi tà ma và mang lại may mắn. Cây nêu thường được làm từ cây tre dài, cao khoảng 5-6 mét, đã được tước bỏ hết các cành nhánh để giữ lại thân thẳng, vững chắc.
Ở phần đỉnh, người ta thường buộc thêm các vật phẩm như lá dứa, cành đa hoặc các bó lông gà. Những vật này được cho là có khả năng xua đuổi quỷ dữ theo quan niệm dân gian. Đôi khi, trên ngọn cây còn treo đèn lồng để dẫn lối cho tổ tiên trở về nhà ăn Tết với con cháu.
Trên thân cây nêu, người ta còn treo các vật dụng như túi nhỏ đựng trầu cau, miếng kim loại, những chiếc khánh đất nung. Những vật này khi gió thổi sẽ va vào nhau tạo nên âm thanh leng keng. Người xưa tin rằng tiếng động này sẽ thông báo cho quỷ biết đây là nhà có chủ, ngăn cản chúng xâm nhập vào nhà.
Gần đỉnh cây nêu, nhiều nơi buộc một vòng tre nhỏ, quanh vòng có buộc những chiếc chuông con bằng đất nung, lá bùa hoặc thoi vàng giấy. Những vật này không chỉ mang ý nghĩa xua đuổi tà ma mà còn tượng trưng cho sự may mắn và phúc lành trong năm mới.
Cách chọn và dựng cây nêu ngày Tết
Cây nêu truyền thống thường được làm từ cây tre vì tre có ý nghĩa tượng trưng cho sự kiên cường, dẻo dai và vươn lên trong văn hóa Việt Nam. Cây tre thẳng, cao từ 5-6 mét sẽ là lựa chọn tốt nhất.
Theo phong tục, cây nêu được dựng trước sân nhà. Cây nêu sẽ đứng sừng sững trước nhà đến hết kỳ nghỉ Tết, thường là đến ngày mùng 7 tháng Giêng, khi lễ hạ nêu được tổ chức để kết thúc kỳ Tết.
3. Cây nêu ngày Tết được dựng và hạ vào thời điểm nào?
Ngày dựng cây nêu ngày Tết thường là ngày 23 tháng Chạp, ngày Táo Quân về trời theo phong tục của người Kinh. Lúc này, gia đình không có thần linh bảo vệ nên việc dựng cây nêu giúp xua đuổi tà ma.
Còn với các dân tộc khác như người Mường, lễ dựng nêu có thể diễn ra vào ngày 28 tháng Chạp âm lịch và với người Hmông thì vào lễ hội cầu phúc từ mùng 3 đến mùng 5 Tết.
Ngày hạ nêu thường là ngày mùng 7 tháng Giêng, kết thúc kỳ nghỉ Tết và đánh dấu sự kết thúc của một chu kỳ lễ hội, trở về nhịp sống thường ngày.
4. Cây nêu ngày Tết trong văn hóa hiện đại
Ngày nay, phong tục dựng cây nêu ngày Tết không còn phổ biến như trước, nhất là ở các thành phố lớn, do diện tích sân nhà hạn chế và cuộc sống hiện đại bận rộn. Tuy nhiên, ở nhiều vùng quê, đặc biệt là các tỉnh miền Trung và miền Bắc, việc dựng cây nêu vẫn được giữ gìn như một nét đẹp truyền thống không thể thiếu vào dịp Tết.
Cùng với sự thay đổi của xã hội, cây nêu ngày nay cũng được “hiện đại hóa” với nhiều biến tấu mới lạ. Thay vì sử dụng cây tre lớn, một số gia đình chọn những cây nhỏ hơn, hoặc sử dụng cây giả để trang trí, vẫn giữ nguyên những vật phẩm truyền thống như lá bùa, túi vôi, nhưng với hình thức tinh tế và gọn gàng hơn.
Mặc dù phong tục dựng cây nêu đang dần mai một ở một số nơi, việc giữ gìn và phát huy nét văn hóa này vẫn rất quan trọng. Cây nêu không chỉ là biểu tượng của sự may mắn mà còn thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, ông bà. Đây là giá trị văn hóa truyền thống cần được truyền lại cho thế hệ sau, để mỗi dịp Tết, người dân Việt vẫn nhớ đến những phong tục tốt đẹp, giản dị mà đầy ý nghĩa này.
Cây nêu ngày Tết không chỉ là một biểu tượng văn hóa mà còn là sự kết nối giữa hiện tại và truyền thống. Đó là lời nhắc nhở về những giá trị truyền thống bất biến, về mong ước một năm mới an lành và thịnh vượng và về sự gắn kết bền chặt của mỗi gia đình với tổ tiên, nguồn cội. Mong rằng bài viết này mang đến cho bạn những thông tin thú vị và đừng quên ghé đến Mama’s Food để tham khảo thêm nhiều bài viết hay khác nhé!
Xem thêm:
Xin chào, tôi là một content writer tại Mama Food. Tôi rất đam mê tìm hiểu văn hóa quà tặng của người Việt Nam cũng như thị trường các sản phẩm quà Tết. Hy vọng kiến thức tôi chia sẽ giúp ích cho bạn trong dịp Tết Nguyên Đán này.
