Tết Hàn Thực cũng là một trong những ngày lễ mang đậm nét truyền thống của ông cha ta. Mang theo nhiều ý nghĩa về may mắn, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu nên từ xưa đến nay, người dân Việt vẫn làm lễ cúng Tết Hàn Thực thật chu đáo. Nếu bạn chưa biết Tết Hàn Thực là gì? ý nghĩa ra sao và mâm cúng Tết Hàn Thực nên chuẩn bị như thế nào thì cùng Mama’s Food tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây nhé.
1. Tết Hàn Thực là gì?
Trong văn hóa dân gian, Tết Hàn Thực, hay còn được biết đến là Tết bánh trôi – bánh chay, diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, là một ngày lễ truyền thống tại Việt Nam và Trung Quốc.
Thuật ngữ “Hàn Thực” có nghĩa là “thức ăn lạnh”, ở Việt Nam mọi người thường nặn bánh trôi, bánh chay để cúng tổ tiên vào ngày 3/3 Âm lịch hàng năm.
Vậy Tết Hàn Thực 2025 là ngày nào? Năm 2025 này, ngày 3/3 âm lịch sẽ rơi vào thứ Hai, ngày 31 tháng 3 năm 2025 dương lịch.
2. Nguồn gốc, sự tích Tết Hàn Thực
Phong tục này bắt nguồn từ câu chuyện của vị hiền sĩ Giới Tử Thôi và vua Tấn Văn Công trong thời kỳ Xuân Thu giữa nước Tần. Giới Tử Thôi đã dành nhiều năm bên cạnh vua, nếm mật nằm gai, học tài. Khi Tấn Văn Công trở thành vua và thưởng cho những người có công, ông quên mất đến Giới Tử Thôi. Dù bị lãng quên, ông không oán giận và quyết định rút về núi Điền Sơn ẩn cư.
Khi Tấn Văn Công nhớ ra, ông gửi người đi tìm Giới Tử Thôi. Tuy nhiên, vì ông là người không mong chờ danh vọng, Tử Thôi từ chối quay về. Để thúc ép ông trở lại, vua ra lệnh đốt rừng. Ngạc nhiên hơn, Tử Thôi không uống nước và đồ ăn đã nấu sẵn, quyết chí chấp nhận tử thân cùng mẹ trong đám cháy rừng. Vua thương xót và lập miếu thờ tưởng niệm và ra lệnh dân gian kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ nguội để tưởng nhớ đến hiền sĩ Giới Tử Thôi.
3. Ý nghĩa Tết Hàn Thực
Ý nghĩa của ngày Tết Hàn Thực trong văn hóa Việt Nam được thể hiện qua những phong tục và truyền thống đặc sắc như:
Tưởng nhớ người đã khuất
Tết Hàn Thực, được dịch là “thức ăn lạnh”, mọi người thường dùng các món ăn nguội như một cách tôn vinh và ghi nhớ đến ông bà, tổ tiên trong ngày này. Tuy nhiên, ở Việt Nam, ngày Tết Hàn Thực mang một nét rất riêng khi người dân không kiêng lửa. Đặc biệt, họ chuẩn bị bánh trôi, bánh chay và nhiều món ăn khác nước để cúng tổ tiên, thể hiện lòng biết ơn và tôn kính truyền thống gia đình.
Truyền thống dân tộc
Bánh trôi và bánh chay từ lâu đã trở thành biểu tượng phổ biến trong nền văn hóa Việt Nam. Hình ảnh của chiếc bánh tròn được tả trong bài thơ của Hồ Xuân Hương, nhấn mạnh về truyền thống đẹp về phụ nữ trong trắng, hy sinh, và lòng trung hiếu. Cả hai loại bánh đều được làm từ bột gạo nếp mang đậm nét văn hóa lúa nước của người dân Việt, thể hiện lòng trân trọng đối với thành quả lao động của người nông dân.
Ôn lại kỷ niệm xưa
Tết Hàn Thực hàng năm là dịp để gia đình quay quần bên nhau, tận hưởng những giây phút quây quần ấm cúng. Mọi người cùng nhau nặn những viên bánh trôi, bánh chay và thưởng thức chúng.
4. Mâm cúng Tết Hàn Thực
Mâm cỗ cúng Tết Hàn Thực thường bao gồm những lễ vật truyền thống như:
4.1 Bánh trôi, bánh chay
Mâm cúng Tết Hàn Thực không thể thiếu bánh trôi và bánh chay. Quan niệm dân gian cho rằng số lẻ mang lại may mắn, do đó, số lượng bánh trôi và bánh chay trên mâm thường là 3 hoặc 5, phụ thuộc vào từng gia đình.
Theo truyền thống, người ta sẽ làm bánh trôi và bánh chay từ bột gạo nếp trắng, đường phên, vừng và đậu xanh. Ngày nay, người ta còn sáng tạo thêm các loại bánh trôi ngũ sắc, nhân bánh đa dạng theo thuyết Ngũ Hành. Bánh trôi còn được làm thành hình hoa sen, hoa mẫu đơn và các biểu tượng mang lại may mắn.
4.2 Mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả là vật phẩm không thể thiếu mọi lễ cúng. Với Tết Hàn Thực, gia chủ nên chọn 5 loại quả đủ màu sắc đại diện cho ngũ hành, thể hiện lòng tôn kính và mong muốn điều tốt lành.
4.3 Hoa tươi và trầu cau
Mặc dù nhiều gia đình không tổ chức cúng Tết Hàn Thực linh đình, nhưng trên mâm cúng, hoa tươi và trầu cau vẫn là không thể thiếu. Gia chủ nên chọn hoa tươi như hoa cúc, thể hiện sự trang nghiêm và mong đợi tài lộc. Bên cạnh đó, việc thêm trầu cau và lá cây số lẻ trên đĩa cũng là một biểu tượng quan trọng.
4.4 Ly nước sạch
Lễ cúng Tết Hàn Thực cần có ly nước sạch, tượng trưng cho sự tinh khiết và lòng thành kính của gia chủ. Ly nước sạch đặt trên bàn thờ thường xuyên được thay mới, thể hiện sự chu đáo và tôn trọng đối với lễ cúng.
Xem thêm: Mâm cúng Tết Hàn Thực đầy đủ cần những gì, bày thế nào?
5. Tết Hàn Thực ăn gì?
5.1 Bánh trôi, bánh chay
Tết Hàn Thực với tục lệ ăn bánh trôi – bánh chay mang theo hai ý nghĩa quan trọng như sau:
Thể hiện lòng thành với ông bà tổ tiên: Từ xa xưa, bánh trôi và bánh chay được sử dụng để thờ cúng gia tiên, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với bề trên trong ngày Tết Hàn Thực. Trong dịp lễ này, gia đình quây quần lại, chung tay làm những viên bánh trôi tròn đều. Khi dâng lên ông bà tổ tiên xong, mọi người sẽ cùng nhau thưởng thức hương vị ngọt ngào của bánh và không khí ấm áp của gia đình.
Thể hiện mong muốn thời tiết hài hoà: Tết Hàn Thực mang theo ý nghĩa mong muốn cho mùa hạ bớt nóng. Ngày lễ được chọn vào ngày 3 tháng 3 theo lịch âm dương ngũ hành, kết thúc chu kỳ Mộc Khí. Bánh trôi và bánh chay đều thể hiện mong muốn cho đất đai không bị khô hạn, thời tiết mát mẻ và thuận lợi.
Nguồn gốc ngũ hành của món lạnh được thể hiện thông qua mệnh Kim, với bánh trôi có màu trắng cũng thuộc mệnh Kim. Hình dáng tròn đều của bánh trôi, bên trong là nhân viên đường hình vuông gợi nhớ câu “Mẹ tròn, con vuông”. Bánh chay với vỏ trắng tính dương và nhân đậu xanh bên trong vàng tươi mang tính âm, thể hiện sự hòa hợp giữa âm và dương. Cả hai loại bánh đều thể hiện mong muốn cho mùa hè không bị khô cằn, thời tiết mát mẻ và hài hòa.
5.2 Bánh nhót mật mía
Bên cạnh bánh trôi và bánh chay truyền thống, trong ngày Tết Hàn thực, nhiều gia đình cũng thường làm bánh nhót mật mía. Cách làm món bánh này khá đơn giản, không khác biệt nhiều so với bánh trôi.
Tuy nhiên, về ngoại hình, bánh nhót mật mía lại có một chút sự khác biệt. Bánh nhót mật mía thường được nặn thuôn ở hai đầu, tạo hình giống như quả nhót. Phần nhân bánh nhót có thể là nhân đậu xanh phối hợp với đường phèn, nhân lạc, hoặc chỉ sử dụng đường phèn. Cũng có những nơi chọn bánh nhót chay mà không có nhân bên trong.
Sau khi tạo hình, bánh sẽ được xếp vào trong nồi hấp. Khi bánh chín và nổi lên, vớt ra và đặt vào một bát nước lạnh để bánh săn lại. Trong quá trình hấp bánh, có thể chuẩn bị nước đường gừng để ăn kèm với bánh nhót, ngoài ra, bạn cũng có thể pha mật mía và gừng cùng nhau.
5.3 Bánh cuốn (Bánh Xuân thái)
Bánh cuốn còn được gọi với cái tên là bánh Xuân Thái. Trong thời Trần, Tết Hàn Thực người Việt sẽ đem bánh cuốn tặng cho nhau. Phong tục này được ghi chép trong bài thơ của Trần Nhân Tông vào năm 1291. Theo nghiên cứu của Trần Quang Đức chỉ ra rằng từ thời Lý người Việt đã ăn bánh cuốn và tặng nhau trước cả khi có bánh trôi.
Về lớp vỏ, bánh Xuân Thái có điểm tương đồng với bánh cuốn của miền Bắc, bởi vì cả hai đều được làm từ bột gạo. Nhân bánh bên trong là sự kết hợp giữa thịt đã được xào chín và rau tươi như rau mùi, bạc hà, tạo ra hương vị tươi ngon đặc trưng. Nguyên liệu có vẻ bình dân, nhưng người làm bánh phải thật khéo léo, bánh được cuốn thành hình trụ thon dài, tròn đẹp mắt và không bị rách, mới đạt được tiêu chuẩn để bày lên mâm cúng ông bà.
Xem thêm: Tết Hàn Thực ăn gì để may mắn, thịnh vượng, gia đình ấm êm?
7. Những câu hỏi thường gặp về ngày Tết Hàn Thực
7.1 Tết Hàn Thực kiêng gì?
Ngoài những nghi thức trang trọng trong ngày Tết Hàn Thực, kiêng kỵ một số điều sau đây cũng là cách để tránh gặp vận xui:
- Kiêng chuyển nhà: Theo quan niệm truyền thống, vong linh của người đã khuất thường theo dõi gia đình. Việc chuyển nhà vào ngày Tết Hàn Thực có thể đảo lộn, làm ảnh hưởng đến sự suôn sẻ trong gia đình.
- Kiêng cúng trái cây có vị đắng hoặc có gai: Hạn chế sử dụng những loại trái cây mang vị đắng hoặc có gai trong lễ cúng, với hy vọng giảm bớt khổ đau và nỗi buồn trong cuộc sống.
- Kiêng cúng các loại hoa như sứ, vạn thọ, ly: Tránh cúng những loại hoa mang theo vận xui như hoa sứ, hoa ly. Việc này giúp giảm thiểu khả năng xảy ra những điều không may mắn đối với thành viên trong gia đình.
7.2 Tết Hàn Thực khác gì tết Thanh minh?
Nhiều người thường tỏ ra bối rối về việc Tết Hàn Thực và Tết Thanh Minh có phải là một hay không, tuy nhiên, thực tế cho thấy đây là hai dịp lễ hoàn toàn khác biệt.
Tết Thanh Minh thường tổ chức ở các quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, và Nhật Bản. Ngày lễ này kéo dài trong nhiều ngày, thường bắt đầu từ ngày 4 hoặc 5 tháng 4 Dương lịch và kéo dài đến 21 tháng 4. Tết Thanh Minh chủ yếu dựa trên lịch Dương, và nếu so ra lịch Âm, thì nó nằm trong tháng 3, nhưng không có ngày cố định.
Trong khi đó, Tết Hàn Thực chỉ diễn ra trong một ngày cố định là ngày 3/3 Âm lịch, không kéo dài như Tết Thanh Minh.
7.3 Tết Hàn Thực là của người Việt hay người Trung Quốc?
Theo nghiên cứu văn hóa của Tiến sĩ Nguyễn Ánh Hồng, Trưởng khoa Văn hoá và Phát triển, Tết Hàn Thực tại Việt Nam thực sự có nguồn gốc từ một phong tục Trung Quốc, nhưng đã được việt hóa và lưu truyền trong cộng đồng đến nay.
Tuy nhiên, ngày lễ này tại Việt Nam thể hiện đặc trưng văn hóa, lối sống riêng biệt của người Việt. Ngày Tết này đã tạo nên một truyền thống lâu dài, đặc biệt là trong việc làm bánh trôi và bánh chay. Khác biệt với Tết Hàn Thực tại Trung Quốc, người Việt vẫn giữ nguyên việc sử dụng lửa và việc nấu nướng.
Tuy có những quan điểm từ trung tâm nghiên cứu lý học Đông Phương khẳng định rằng Tết Hàn Thực không phải là của người Trung Quốc và có liên quan đến văn minh người Việt xưa. Thế nhưng, cho đến nay vẫn chưa có đủ chứng cứ khoa học để chứng minh điều này.
7.4 Tết Hàn Thực ở Việt Nam khác gì ở Trung Quốc?
Khi Tết Hàn Thực đến, người Trung Quốc thường tuân thủ nghiêm túc việc kiêng dùng lửa và ăn đồ ăn nguội thay vì đồ nóng. Ngoài việc cúng mộ và thực hiện các hoạt động truyền thống như chọi gà, đánh đu, hoặc đua thuyền, người dân Trung Quốc còn dành thời gian giải trí và nghỉ ngơi, toàn bộ kéo dài trong 3 ngày liền.
Ngược lại, ở Việt Nam, người dân có cách tiếp nhận Tết Hàn Thực hoàn toàn khác biệt. Thay vì kiêng dùng lửa và ăn đồ nóng, chúng ta sắp xếp mâm cỗ có bánh trôi và bánh chay để bày tỏ lòng tri ân đối với ông bà tổ tiên. Điều này giúp tạo nên đặc trưng riêng trong văn hóa của nước ta.
Với những chia sẻ trong bài viết này, Mama’s Food mong rằng bạn có thể hiểu thêm về Tết Hàn Thực và từ đó chuẩn bị mâm cúng thật tươm tất. Đừng quên vào website của Mama’s Food để tìm đọc thêm nhiều bài viết hay và bổ ích khác nhé.
Đọc thêm: Văn khấn Tết Hàn Thực 3/3 Âm lịch đúng, chi tiết nhất